Z analiz Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości wynika, że co piąta firma w kraju jest innowacyjna. W kolejnej edycji „Raportu o stanie sektora MŚP” czytamy jednak, że kolejny rok z rzędu firmy zmniejszają nakłady na działalność innowacyjną. Od 2015 r. to spadek o niemal 8 mld zł do poziomu 36,5 mld zł i to mimo wprowadzonych zachęt podatkowych w postaci ulgi B+R czy IP Box. Rośnie natomiast siła mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, które generują już blisko co drugą złotówkę polskiego PKB.
Raport za lata 2018-2019 powstał głównie w oparciu o dane statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego, które mówią o ponownym wzroście liczby małych i średnich podmiotów w gospodarce do poziomu 2,15 mln. Przed pandemią COVID-19 polskie firmy notowały poprawę podstawowych wskaźników ekonomicznych, wzrost nakładów na inwestycje oraz rosnący poziom cyfryzacji. Ocena skutków koronawirusa na stan sektora MŚP może być obecnie trudna do przewidzenia, ale już teraz niepokoją niekorzystne trendy w zakresie innowacyjności, które przez obecną sytuację mogą się dalej nasilać.
Więcej na inwestycje, mniej na innowacje
Nakłady inwestycyjne MŚP w 2018 r. wyniosły ponad 218 mld zł i były aż o 17 proc. wyższe niż rok wcześniej. Wszystkie grupy przedsiębiorstw zwiększyły swoje przychody, a siłę napędową stanowił wzrost eksportu, który był znacznie bardziej odczuwalny niż popyt wewnętrzny (8,9 proc. w stosunku do 3,5 proc.). Jednocześnie poprawił się wskaźnik rentowności obrotu brutto, ale wartość dodana rosła wolniej niż pozostałe kategorie ekonomiczne. Oznacza to, że rodzime przedsiębiorstwa napotykają trudności w rozwoju produktów, co spowodowane jest rosnącymi kosztami materiałów, surowców i półproduktów wynikającymi z szybko rosnących kosztów pracy.
Raport PARP wyróżnia wysokość nakładów na B+R i na działalność innowacyjną. Te drugie były ponoszone przez 16 proc. przedsiębiorstw przemysłowych, które przeznaczyły na ten cel 23,4 mld zł. Oznacza to znaczny spadek w porównaniu do poprzedniego roku (28 mld zł) i do roku 2015 (31 mld zł). W kategorii przedsiębiorstw usługowych takie koszty ponosi co dziesiąte z nich, a ich łączna wartość osiągnęła poziom 13,1 mld zł i była nieznacznie niższa niż w 2017 r. W strukturze nakładów firm usługowych dominują te, które są przeznaczane na działalność badawczo-rozwojową (związaną z opracowaniem nowych produktów i procesów), a wśród podmiotów przemysłowych – nakłady na środki trwałe, w tym maszyny, budynki i grunty.
Wśród przedsiębiorstw przemysłowych wydatki na działalność B+R ponosi około 9 proc. podmiotów na łączną kwotę 8,8 mld zł, z czego 7,5 mld zł jest przeznaczanych na wewnętrzną działalność badawczo-rozwojową. W przypadku przedsiębiorstw usługowych odsetek tych, które prowadzą działalność B+R, jest znacznie niższy i oscyluje na poziomie 4,4 proc. Przeznaczają one niemal 7 mld zł na działalność wewnętrzną. Nowe produkty lub procesy, które powstają w polskich firmach, oparte są głównie na wiedzy zatrudnionych w nich pracowników.
Farmacja i ubezpieczenia liderami innowacyjności
Udział firm innowacyjnych w sektorze przedsiębiorstw przemysłowych wyniósł 24 proc., natomiast w sektorze przedsiębiorstw usługowych – 19,6 proc. Nie można jednak odnosić tych wyników do lat poprzednich ze względu na zmianę definicji innowacyjności w podręczniku Oslo Manual.
Według PARP najbardziej innowacyjne branże sektora przemysłowego to:
- produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych – 52 proc. firm wprowadziło innowacje produktowe lub procesowe,
- produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych – 51,6 proc.,
- wydobywanie węgla kamiennego i brunatnego (lignitu) – 45,5 proc.
Natomiast najbardziej innowacyjnymi branżami sektora usług są:
- ubezpieczenia, reasekuracja oraz fundusze emerytalne, z wyłączeniem obowiązkowego ubezpieczenia społecznego – 77,6 proc. firm wprowadziło innowacje produktowe lub procesowe,
- badania naukowe i prace rozwojowe – 58,5 proc.,
- działalność związana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki – 43,5 proc.
Powolne pobudzanie innowacyjności
Z raportu PARP wynika, w okresie do 2018 r. nadal zwiększała się relacja nakładów na badania i rozwój w stosunku do PKB. W 2018 r. opisujący ją wskaźnik GERD wzrósł do poziomu 1,21 proc., co oznacza, iż jeszcze przed wybuchem pandemii koronawirusa w zasięgu polskiej gospodarki było osiągnięcie wyznaczonego na 2020 r. celu na poziomie 1,7 proc. PKB. W ramach Unii Europejskiej wskaźnik ten określono na poziomie 3 proc. Dla ostatnich dwunastu lat zaangażowanie sektora przedsiębiorstw w działalność B+R wzrosło czterokrotnie, zaś sektora rządowego zmniejszyło się niemal jedenastokrotnie. Może to wskazywać na pozytywne skutki polityki pobudzania przedsiębiorców do działalności badawczo-rozwojowej, czemu służyć mają między innymi instrumenty podatkowe, takie jak ulga B+R i IP Box, czy też realizacja przedsięwzięć z zakresu prac B+R szeroko finansowanych ze środków unijnych.
Finansowanie innowacji
Środki własne są podstawowym źródłem finansowania nakładów na działalność innowacyjną. Stanowią one 75 proc. wszystkich poniesionych na ten cel środków w przedsiębiorstwach przemysłowych i 88 proc. w usługach. W zależności od wielkości firmy, ich udział jest zróżnicowany i wynosi aż 94 proc. w przypadku dużych przedsiębiorstw usługowych i 81 proc. w dużych przedsiębiorstwach usługowych. Jednocześnie 23 proc. małych podmiotów z sektora przemysłu i 13 proc. z sektora usług korzysta z finansowania publicznego, w tym ze środków Unii Europejskiej. Taka działalność wspierana jest głównie z Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój oraz z regionalnych programów operacyjnych w każdym województwie. Dla średnich firm przemysłowych dość znaczące są kredyty, pożyczki i inne zobowiązania od instytucji finansowych, które stanowią 17 proc. pozyskanych środków.
Wciąż niewykorzystanym mechanizmem finansowania innowacji pozostaje obowiązująca od 2016 r. ulga badawczo-rozwojowa. W ostatnich latach odsetek podatników, którzy z niej skorzystali, nie przekroczył 15 proc. Tymczasem nie wymaga ona aż tak dużego zaangażowania ze strony przedsiębiorców jak złożenie wniosku o dofinansowanie krajowe lub unijne. Z ulgi może skorzystać każda firma prowadząca działalność B+R, która rozlicza podatek PIT lub CIT. Brak znajomości tego instrumentu podatkowego może być jednym z czynników wpływających na malejącą wielkość nakładów na innowacje.
Komentarz Przemysława Gabrysiaka, eksperta Ayming ds. innowacji i funduszy unijnych
Kolejna edycja „Raportu o stanie sektora MŚP” pokazuje pozorną siłę sektora mikro-, małych
i średnich przedsiębiorstw w Polsce. W jego ramach działa już 2,1 mln podmiotów, z czego 96 proc. z nich to mikrofirmy. Przedsiębiorstwa te tworzą niemal 10 mln miejsc pracy, ale ich wskaźniki ekonomiczne mogą zostać boleśnie zrewidowane przez załamanie gospodarcze, które wywołała pandemia COVID-19. Szczególnie niepokoi jego możliwe oddziaływanie na polską innowacyjność, która klasyfikuje nas na czwartym miejscu od końca w opublikowanym przez Komisję Europejską „Europejskim Rankingu Innowacyjności 2020”. Należy mieć nadzieję, że wymuszona innowacyjność, związana chociażby z wykorzystaniem narzędzi pracy zdalnej w okresie pandemii, oznacza powtórzenie sytuacji z lat 2006-2008, gdy rozpoczynał się światowy kryzys gospodarczy. Według Banku Danych Lokalnych to właśnie w tamtym okresie notowaliśmy rekordową liczbę najbardziej kreatywnych firm.
Brak komentarzy